NIK: Prawa mieszkańców terenów, w pobliżu których powstają elektrownie wiatrowe, muszą być przestrzegane

Zarówno obowiązujące normy prawne jak i ich stosowanie nie zabezpieczają skutecznie interesów społeczności lokalnych w procesie lokalizacji i budowy elektrowni wiatrowych – alarmuje Najwyższa Izba Kontroli, wnosząc o wprowadzenie takich rozwiązań, które pozwoliłyby na zagwarantowanie przestrzegania praw mieszkańców terenów, w pobliżu których budowane są elektrownie wiatrowe. Obecnie w tym zakresie panuje – na co wskazują liczni samorządowcy – przysłowiowa „wolna amerykanka”. Zdaniem NIK należy rozważyć zasadność wprowadzenia łączonego systemu uwzględniającego kryterium odległościowe, definiujące dopuszczalną odległość lokalizacji elektrowni wiatrowych od siedlisk i zabudowań ludzkich, przy zachowaniu wskaźnika poziomu emitowanego hałasu. Istnieją bowiem sytuacje, związane z ukształtowaniem terenu, gdzie mimo zachowania, wydawałoby się optymalnej odległości, poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy. Niezbędne jest również jednoznaczne i precyzyjne określenie metodologii oceny poziomu hałasu emitowanego przez elektrownie wiatrowe NIK zaznacza, że decyzja o warunkach zabudowy jest swoistym „aktem planistycznym”. Jej przedmiotem, zgodnie z art.4 ust.2 ustawy o planowaniu jest bowiem określenie (ustalenie) warunków zabudowy i zagospodarowania terenu w przyszłości, a nie usankcjonowanie aktualnego stanu zagospodarowania terenu. W związku z powyższym, organ ustalając warunki zabudowy i zagospodarowania terenu winien zwrócić uwagę na konieczność respektowania podstawowych zasad planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz konstytucyjnie określonych zasad ingerencji w uprawnienia podmiotowe. Zdaniem NIK, niezbędne jest rozważenie wprowadzenia do polskiego prawa jednoznacznych rozwiązań legislacyjnych, zapewniających otwarty, oficjalny sposób finansowania Planu miejscowego i takie konstruowanie sposobów jego finansowania, które nie będzie prowadzić do omijania przepisów prawa, ani powodować podejrzeń występowania sytuacji o charakterze korupcjogennym. W wyniku przeprowadzonej analizy, Najwyższa Izba Kontroli wskazuje, że zarówno obowiązujące normy prawne, jak i ich stosowanie, nie zabezpieczają skutecznie interesów społeczności lokalnych w procesie lokalizacji i budowy elektrowni wiatrowych. Ocena taka wynika z następujących faktów: zidentyfikowano sześć obszarów w których występują istotne dla procesu niejednoznaczności i niespójności przepisów prawa skutkujące występowaniem problemów we właściwym stosowaniu norm prawnych, a także trzy obszary wpływające na brak zabezpieczenia interesów społeczności lokalnych w procesie lokalizacji elektrowni wiatrowych. Stwierdzono natomiast, że (poza nielicznymi wyjątkami) na ogół prawidłowo i terminowo prowadzone były postępowania na każdym etapie procesu lokalizacji i budowy elektrowni wiatrowych. W zakresie skuteczności zabezpieczenia interesów społeczności lokalnych w procesie lokalizacji elektrowni wiatrowych NIK zaleca następujące działania:

• w sposób zdecydowany unikać sytuacji konfliktu interesów osób pełniących funkcję w organach gminy bądź będących pracownikami urzędu gminy. Zdaniem NIK osoba pełniąca funkcje organu władzy wykonawczej w gminie powinna przy rozpoczęciu procesów planistycznych składać oświadczenie o występowaniu sytuacji konfliktu interesów, a osoby które nie wyłączyły się z procedowania w sprawach dotyczących bezpośrednio ich interesu prawnego powinny być poddane sankcjom o charakterze dyscyplinującym.
• ustalanie uchwałą rady gminy zasad i trybu konsultacji w sprawie inwestycji budowy elektrowni wiatrowych;
• wprowadzenia opłaty za „korzystanie z krajobrazu” traktowanej jako podatek od inwestora o charakterze lokalnym z płatnością przez cały okres trwania inwestycji.

Natomiast w aspekcie zidentyfikowanych i przedstawionych w analizie przypadków nieprawidłowości o charakterze operacyjnym Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę na konieczność oceny skuteczności i adekwatności ustalonych w jednostkach systemów kontroli zarządczej, oraz działań na rzecz ich stałej poprawy. Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła szereg kontroli, obejmujących okres od 2008 do 2015 roku, oceniających różne etapy procesu lokalizacji i budowy elektrowni wiatrowych z uwzględnieniem zaangażowania w ten proces zarówno organów administracji jak i społeczeństwa. Przedstawiona analiza oparta została zarówno na wynikach kontroli jednostkowych przeprowadzonych w 51 urzędach gmin i 19 starostwach powiatowych jak i na ocenie procesów powstawania lądowych elektrowni wiatrowych w Polsce, przedstawionej w Informacji o wynikach kontroli „Lokalizacja i budowa lądowych farm wiatrowych”.