Już nie 1% ale 1,5% podatku odprowadzimy na cele charytatywne! Rząd dokonał zmiany - komu to pomoże?

Na mocy prawa organizacje społeczne, które funkcjonują co najmniej dwa lata i zostały uznane przez sąd za realizujące ważny interes społeczny mają prawo prosić osoby fizyczne o przekazanie 1% swojego podatku przy okazji składania rocznego rozliczenia podatkowego (PIT-u). Mechanizm 1% był opracowywany w latach 1996-2003, a ostatecznie został przyjęty 1 stycznia 2004 r., kiedy weszła w życie ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (na marginesie: za rządów Jerzego Buzka i koalicji SLD-UP). W zamyśle mechanizm 1% miał uniezależniać OPP od finansowania bezpośrednio przez władze publiczne i w ten sposób czynić je bardziej obywatelskimi. W praktyce służy przede wszystkim garstce fundacji, jest systemem bardzo kosztownym i wydaje się mało pożyteczny społecznie.

Co roku Polacy przekazują miliony na organizacje pożytku publicznego w ramach 1% podatku. Łącznie organizacji OPP jest ok. 7 tysięcy. Tylko 50 z nich, największych, zgarnia około połowę wszystkich funduszy stąd pochodzących. Co więcej, od kilku lat jest to ta sama grupa, co pokazuje, że powstał pewien układ, który się tylko mocniej cementuje1.

W 2020 r. podatnicy przekazali 907 mln złotych w ramach 1%. Są to gigantyczne pieniądze, które każdego roku znacznie wzrastają. W 2004 r. było to 10 mln złotych, w 2010 – 357 mln złotych, w 2015 – 558 mln złotych, w 2017 – 660 mln złotych, w 2018 – 761 mln złotych, a w 2019 – 874 mln złotych2.

W 2019 r. z tych 907 mln złotych aż 300 mln trafiło do zaledwie pięciu fundacji. Były to: „Dzieciom zdążyć z pomocą” (185 mln), Avalon – bezpośrednia pomoc niepełnosprawnym (47 mln), Fundacja Pomocy Niepełnosprawnym „Słoneczko” (42 mln), Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy (13 mln) i Fundacja Dzieciom i Osobom Chorym „Kawałek nieba” (12 mln)3.

Generalnie, zarzutem wobec mechanizmu 1% jest to, że jest bardzo kosztowny. Żeby przekonać podatników, żeby wpłacali na daną fundację, organizacje robią często wielkie akcje reklamowe, których koszty zjadają nawet znaczną część późniejszych wpływów. Inni podnoszą, że pieniądze zbierane na cele społeczne trafiają często na prywatne konta. Dzieje się to za sprawą tzw. subkont, z którymi wiąże się więcej problemów.

Wśród pięciu organizacji, które najwięcej zebrały z 1%, aż cztery działają, opierając się na mechanizmie subkont. Polega on na tym, że np. rodzic chorego dziecka zgłasza się do fundacji o pomoc, a ta otwiera mu specjalne subkonto, na które zbierane są pieniądze na dane dziecko. Najczęściej zbierają na nie rodzice i ich znajomi. Fundacja często jedynie zamieszcza o tym informację na swojej stronie i daje logo. Samo to działanie jest zresztą cenne dla rodziców. Ludzie wolą bowiem dawać na fundację, która istnieje ileś lat, ma już pewną renomę, składa sprawozdania, niż wpłacać na prywatne konto, nie wiedząc, co się stanie z tymi pieniędzmi. Rodzice ci proszą następnie o przekazywanie 1% na ich dziecko, co z kolei przekłada się na sukces fundacji, która w tym pośredniczy. Jeśli fundacja ma bowiem tysiące podopiecznych, a ich rodzice są niezwykle aktywnymi wolontariuszami, to efekt potrafi być niesamowity. W ten sposób jednak pieniądze z OPP trafiają w gruncie rzeczy do prywatnych osób i na ich potrzeby.

Zwiększenie 1% do 1,5% pozwoli największym fundacjom pozyskać więcej środków, ale to nie jest żadna zmiana systemowa, a dofinansowanie tych, którzy i tak sobie radzą.

1 M. Muszyński, Najlepiej zarabiające OPP, źródło: https://www.forbes.pl/finanse/najbogatsze-organizacje-pozytku-publicznego-opp-w-polsce-ranking/306hdvb.

2 Organizacje pożytku publicznego i 1% w 2019 r./2020 r., źródło: https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5490/4/5/1/organizacje_pozytku_publicznego_i_1_procent_w_2019-2020.pdf.

3 K. Sudaj, Ile pieniędzy z 1 proc. podatku z PIT trafiło do OPP w 2019 roku?, źródło: https://www.pit.pl/aktualnosci/ile-pieniedzy-z-1-proc-podatku-z-pit-trafilo-do-opp-w-2019-roku-966561.