Dzieje Lubelszczyzny 1918 –1939 – album IPN dowodem na aktywizację społeczną Polaków w II RP, której nam dziś brakuje

Na naszym tle II RP, która odzyskała w 1918 roku niepodległość, była krajem ogromnej aktywności społecznej. Mieszkańcy Polski (Polacy stanowili 70% obywateli) masowo angażowali się w życie polityczne, społeczne, kulturalne i religijne. W następnych dekadach ten etos obywatelski zniszczyła sanacja i komuniści.

Interesującym przykładem aktywności obywatelskiej mieszkańców II RP jest album „Dzieje Lubelszczyzny 1918–1939" wydany staraniem Instytutu Pamięci Narodowej. Powstał on pod redakcją Justyny Dudek, Marcina Kruszyńskiego, Tomasza Osińskiego, Agnieszki Skury.

Każdy rozdział albumu składa się z krótkiego opisu i kilkunastu zdjęć. W pierwszym rozdziale opisany jak po zajęciu Lubelszczyzny (do tej pory okupowanej od ponad 100 lat przez Rosjan) w lecie 1915 przez Niemców i Austrię, choć nowy okupant eksploatował gospodarczo Polaków, to zapewnił im prawo do demonstrowania polskiego patriotyzmu. Od wybuchu wojny na terenie Lubelszczyzny Polacy organizowali się w ramach komitetów obywatelskich, legalnie działały różne nurty narodowych demokratów, nielegalne organizacje lewicowe i komunistyczne oraz ludowcy.

7 listopada 1918 roku w Lublinie Ignacy Daszyński staną na czele lewicowego Tymczasowego Rządu Republiki Polskiej. Rząd ten nie miał realnie żadnej władzy, bo Lubelszczyzna była zdominowana przez prawicowych endeków.

Na zdjęciach ilustrujących pierwszy rozdział można zobaczyć fotografie z zaplecza frontu, przygotowania do walk I brygady Legionów Polskich walczącej po niemieckiej stronie, polskie legalne uroczystości patriotyczne pod niemiecką okupacją.

W drugim rozdziale albumu opisana jest rzeczywistość ustrojowa II RP: podział administracyjny, władze lokalne (do 1926 wojewoda lubelski był z endecji), sanacyjna dyktatura, kombatanci z Legionów i POW. Zdjęcia ilustrujące drugi rozdział przedstawiają budynki i pracowników administracji, przestępców kryminalnych i politycznych, więzienia i straż więzienną, kolejarzy i dworce, leśników, pracowników urzędów skarbowych, adwokatów, sądy i wojsko.

Trzeci rozdział przybliżył czytelnikom życie polityczne II RP: rząd Daszyńskiego (z jego postulatami przymusowego wywłaszczenia, zniesienia wielkiej i średniej własności ziemskiej, upaństwowienia wielu gałęzi przemysłu), walki 1920 roku, działalność endeków i komunistów. Na zdjęciach w trzecim rozdziale ukazani są politycy rządu Daszyńskiego, afisze z 1920 roku, zaplecze frontu 1920, afisze partii politycznych (polskich, ukraińskich, żydowskich i komunistycznych), afisze wyborcze i działalność polityczna sanacji.

Czarty rozdział albumu „Dzieje Lubelszczyzny 1918–1939" przybliża czytelnikom społeczeństwo II RP na Lubelszczyźnie (w 80% mieszkańców wsi, 85% Polacy, 10% Żydzi, 3% Ukraińcy), problemy społeczne (brak wystarczającej liczby lekarzy). Rozdział czwarty ilustrują zdjęcia: mieszkańców wsi, uroczystości ludowych, ziemiaństwa, miast, życia religijnego (katolików, prawosławnych, protestantów i żydów), działalność straży pożarnej, organizacji katolickich, harcerek i harcerzy, organizacji paramilitarnych, Ligi Morskiej i Kolonialnej, organizacji ludowych, kobiecych, patriotycznych, niemieckich i ukraińskich, pracy placówek służby zdrowia, sportu, rekreacji nad wodą (można zobaczyć jakie kostiumy nosiły prababcie), rozrywek, kolonii dla dzieci.

W rozdziale piątym naukowcy z IPN opisali szkolnictwo, problem analfabetyzmu wśród 25% dorosłych, rozwój szkolnictwa w II RP, działalność Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i lubelskiej wyższej szkoły dla rabinów, szkół rolniczych. Zdjęcia w rozdziale piątym dokumentują działalność KUL (budynki, studentów, wykładowców), lubelskiej szkoły rabinów, seminarium lubelskiego, szkoły lotnictwa w Dęblinie, seminarium nauczycielskiego w Chełmie, szkół powszechnych, zawodowych i wiejskich.

W rozdziale szóstym opisane jest życie gospodarcze II RP, rolnictwo, kryzys gospodarczy, przemysł rolno-spożywczy, handel. Rozdział o gospodarce ilustrują zdjęcia: pracy na roli, zakładów przemysłu spożywczego, produkcji samolotów w Lublinie, przemysłu, banków, targowisk, sklepów, restauracji, infrastruktury drogowej, transportu samochodowego i kolejowego.

Ostatni rozdział albumu z IPN poświęcony jest kulturze. Tekst opisuje życie literackie Lubelszczyzny, czasopisma wydawane w Lublinie, lubelski teatr miejski, budowę osiedla kolejowego w Chełmie. Na fotografiach w rozdziale szóstym ukazane są: gazety, wydawnictwa, afisze teatralne i kinowe, plakaty reklamujące koncerty, afisze polskie i żydowskie, wystawy, budynki i lubelskie muzeum. Na jednym ze zdjęć można zobaczyć Kazimierę Pieracką, siostrę mojej babci wraz z trupą teatru amatorskiego w Chełmie, na innej chełmskie liceum, co przypomina mi, że nauczycielem był mój dziadek Feliks Bodakowski. Zdjęcia harcerek przywołują zaś moją babcię Marię Bodakowską, która była założycielką drużyny harcerek w Chełmie.

Jan Bodakowski