Narodowi Radykałowie na emigracji podczas i po II wojnie światowej
Dodano 20 marca 2020
0
0
/
Nakładem Instytutu Pamięci Narodowej ukazał się zbiór artykułów naukowych „Z dziejów polskiej emigracji politycznej po 1939 roku. Ludzie, struktury, idee”. Do najciekawszych z narodowego punktu widzenia artykułów należą te, w których Rafał Sierchuła opisał losy działaczy narodowo radykalnej Organizacji Polskiej na emigracji w latach 1939–1949, a Krzysztof Kaczmarski losy Instytutu Romana Dmowskiego w USA i Wielkiej Brytanii.
Jedną z tajnych organizacji w obozie narodowym w II RP była Organizacja Polska, założona w 1934 po rozłamie w Stronnictwie Narodowym i powstaniu Obozu Narodowo Radykalnego. Organizacja ta działała w konspiracji, miała rytuały i stopnie wtajemniczenia (wtajemniczeni zostawali ci, którzy zostali zaakceptowani przez wyższy stopień wtajemniczenia), oraz strukturę hierarchiczną. Niższe szczeble organizacji nie wiedziały o wyższych stopniach. Najniższy stopniem wtajemniczenia był S Sekcja, wyższym C Czarniecki, jeszcze wyższym Z Zakon Narodowy (powstały w 34 lub 35 roku), i wybrany przez Zakon Narodowy Komitet Wykonawczy. Najwyższym szczeblem wtajemniczenia był A Komitet Polityczny.
Organizacja Polska jawnie działała za pośrednictwem ONR, Narodowego Związku Polskiej Młodzieży Radykalnej, Młodzieży Narodowo Radykalnej. Gazetą codzienną Organizacji Polskiej był dziennik ABC.
Organizacja Polska oddziaływała w środowiskach: licealistów, studentów, harcerzy, adwokatów, lekarzy, inżynierów, kupców i robotników. Celem było wychowanie elity narodowej i ewolucyjne przejęcie kontroli nad państwem. Ujawnienie Organizacji Polskiej miało nastąpić w sytuacji, gdy osiągnęła ona już wystarczająca siłę.
Pod okupacją niemiecką podległa Organizacji Polskiej ONR (ABC) powołała Grupy Szańca, ich emisariuszem na zachodzie był Tadeusz Gluziński i Jerzy Kurcyusz. W 1940 Kurcyusz zadeklarował w imieniu ONR lojalność wobec rządu polskiego na emigracji. Kolejnym przedstawicielem ONR na emigracji był inżynier Mieczysław Harusewicz. Sikorski nie chciał ONR w składzie rządu, więc ONR znalazł się w opozycji wobec rządu emigracyjnego. ONR wraz z SN w 1942 roku powołał o życia Komitet Zagraniczny Obozu Narodowego. Z czasem ONR współpracował na emigracji z Adamem Doboszyńskim.
Na terenie Niemiec ONR Organizacja Polska tworzył swoją konspirację w obozach jenieckich i koncentracyjnych oraz więzieniach.
W 1945 roku przybyli do Czech narodowcy z Brygady Świętokrzyskiej NSZ stworzyli własne środowisko. Z czasem Organizacja Polska przejęła kontrole nad kompaniami wartowniczymi przy armii USA złożonymi z 30.000 Polaków (w tym i żołnierzy Brygady). W 1947 roku powstał Związek Byłych Polskich Wartowników w Amerykańskiej Strefie Okupacyjnej Niemiec – który załatwiał prace polskim weteranom we francuskim przemyśle metalowym. We Francji od 1948 roku działało Stowarzyszenie „Ogniwo”.
W Wielkiej Brytanii Zakon Narodowy przejął kontrole nad Ruchem Chrześcijańsko-Społecznym stworzonym przez Adama Doboszyńskiego. Organizacja Polska nie angażowała się w spory Mikołajczyka z rządem ladyńskim i aktywnie działała do 1949 roku.
W USA w 1961 roku z inicjatywy Wojciecha Wasiutyńskiego i Stronnictwa Narodowego powstał Instytut Romana Dmowskiego w Ameryce. Instytut finansował wydawanie książek Romana Dmowskiego, renowacje jego grobu i odczyty. Po śmieci Wasiutyńskiego w 1994 działalność instytutu zamarła, a oficjalnie instytut został zlikwidowany w 2000.
W 1961 roku powstał też Instytut Romana Dmowskiego w Ameryce oddział w Chicago. Jego założycielem był ojciec Franciszek Domański. W latach osiemdziesiątych wydał takie pozycje profesora Winiarskiego jak „Tajemnica twierdzy Brześć”, „Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej”. Instytut organizował odczyty i do dziś działa.
W 1977 z inicjatywy Tadeusza Bieleckiego powstał Instytut Romana Dmowskiego w Londynie. Działał do 1992 roku. Wydawał publikacje i organizował odczyty. W Londynie działało też Towarzystwo imienia Romana Dmowskiego powołane przez Jędrzeja Giertycha, skonfliktowanego z Bieleckim, po tym, jak Giertych został wyrzucony w 1961 roku ze Stronnictwa Narodowego. Towarzystwo wydawało książki, w tym i Feliksa Konecznego.
Na łamach publikacji „Z dziejów polskiej emigracji politycznej po 1939 roku. Ludzie, struktury, idee” prócz tekstów o narodowcach – Maciej Żuczkowski opisał łączność PPS-WRN z KZ PPS, Krzysztof Tochman losy cichociemnych polskich spadochroniarzy w Jugosławii w latach 1943 –1944, Janusz Wróbel losy Polaków na Dalekim Wschodzie w latach 1918–1957, Łukasz Wolak środowisko Zjednoczenia Polskich Uchodźców w RFN, Robert Witalec historie Polskiego Narodowego Komitetu Demokratycznego, Jan Wiktor Sienkiewicz polską architekturę i plastykę na emigracji inspirowana obchodami Milenium Chrztu Polski w 1966 roku, Marek Wierzbicki postać Jana Prota (1891–1957), Milena Przybysz-Gralewska współpraca Jerzego Giedroycia z Antonim Pospieszalskim, londyńskim publicystą działu religijnego „Kultury”, Małgorzata Choma-Jusińska drogi książki emigracyjnej do kraju, Patryk Pleskot akcenty solidarnościowe w aktywności kulturalnej polskiej diaspory w Australii w latach 1980–1989, Jacek Tebinka politykę rządu Margaret Thatcher wobec polskich emigrantów w okresie stanu wojennego.
Jan Bodakowski
Źródło: redakcja
