Niemiecki terror na wsi polskiej. Pacyfikacje na Zamojszczyźnie w styczniu 1943 r.

27 stycznia 1943 r. w Dzierążni na Lubelszczyźnie doszło do starcia pomiędzy niemiecką żandarmerią a partyzantami Batalionów Chłopskich. W odwecie Niemcy spacyfikowali trzy miejscowości, mordując co najmniej 112 Polaków. Jesienią 1942 r. niemiecki okupant rozpoczął na Zamojszczyźnie szeroko zakrojoną operację wysiedleńczą, której celem było wypędzenie z tego regionu około 100 tys. Polaków. Na ich miejsce zamierzano osiedlić niemieckich kolonistów, głównie volksdeutschów ze Słowenii, Lotaryngii i Besarabii. Działania te spotkały się z biernym oporem wysiedlanej ludności oraz ze zbrojną reakcją polskiego ruchu oporu. Oddziały partyzanckie usiłowały powstrzymać ekspedycje pacyfikacyjno-wysiedleńcze, atakowały niemieckie obiekty gospodarcze i komunikacyjne, a także przeprowadzały akcje odwetowe we wsiach zasiedlonych przez niemieckich kolonistów. We wsi Dzierążnia leżącej pod Tomaszowem Lubelskim znajdowały się placówki Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej. 27 stycznia 1943 r. pojawili się tu niemieccy żandarmi, którzy aresztowali kilku mieszkańców podejrzanych o działalność w podziemiu. Niedługo później z odsieczą z pobliskiej wsi przybył oddział BCh i otoczył dom sołtysa, w którym Niemcy umieścili aresztantów. W trakcie starcia zginęło kilku żandarmów, również partyzanci zanotowali straty. Wiadomość o tym, co się wydarzyło, wkrótce dotarła na posterunek żandarmerii w Tomaszowie Lubelskim oraz gestapo w Zamościu. Następnego dnia Niemcy powrócili większymi siłami do Dzierążni i rozpoczęli pacyfikację, która zakończyła się dopiero 29 stycznia. Najpierw otoczyli wieś, po czym idąc od domu do domu, zabijali każdego napotkanego mieszkańca bez względu na wiek i płeć. Masakrze towarzyszyła grabież mienia, spalono osiem gospodarstw wraz z całym inwentarzem. Również 29 stycznia, w ramach odwetu za potyczką w Dzierążni, Niemcy krwawo spacyfikowali pobliskie miejscowości: Budy i Hutę Dzierążyńską. W sumie w trzech miejscowościach zginęło co najmniej 112 osób, w tym wiele kobiet i dzieci. Źródła: Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1981 Agnieszka Jaczyńska: Sonderlaboratorium SS. Zamojszczyzna: „pierwszy obszar osiedleńczy” w Generalnym Gubernatorstwie. Lublin: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Lublinie, 2012