Sto lat polskiego harcerstwa

Powstałe po pierwszej wojnie światowej polskie harcerstwo było szkołą patriotyzmu i samoorganizacji dla wielu polskich patriotów, którzy oddali swoje życie i zdrowie w czasie walk o granice odrodzonej ojczyzny, wojny 1920 z Rosją bolszewicką, w czasie II wojny światowej i w szeregach Żołnierzy Wyklętych. Podobnie w PRL wielu opozycjonistów, i dziś wielu patriotycznych polityków, wywodzi się z harcerstwa. Im wszystkim poświęcona jest monografia autorstwa historyków-harcerzy - Wojciecha Hausnera i Marka Wierzbickiego „Sto lat harcerstwa” wydana przez Instytut Pamięci Narodowej. Jak słusznie zauważa wydawca „wychowanie harcerskie sprzyjało kształtowaniu poczucia odpowiedzialności, umiejętności współpracy oraz gotowości do bezinteresownej służby ludziom. Cechy te okazywały się przydatne zarówno w czasach wojny, jak i pokoju. W XX w., tak dramatycznym dla Polski, przed harcerkami i harcerzami stawały niezwykle trudne wyzwania – nieraz bezgranicznego poświęcenia, czasem zaś żmudnej, codziennej pracy. Skautki i skauci zawsze byli (i są) gotowi i na jedno, i na drugie. Publikacja pokazuje różnorodność harcerstwa, które ani przed II wojną światową, ani w jej trakcie, ani w okresie powojennym nie było ruchem jednorodnym. Istnienie różnych nurtów nie przeszkadza jednak w odnajdowaniu wspólnych wartości skautingu”. Pierwszy z autorów Wojciech Hausner, jest nauczycielem, historykiem, wychowawcą harcerskim, redaktorem naczelnym „Krakowskiego Rocznika Historii Harcerstwa”; współautorem książek „Harcerstwo duchowej niepodległości. Duszpasterstwo harcerskie w dokumentach Służby Bezpieczeństwa i archiwaliach środowisk harcerskich 1983–1989” i „Epizody harcerskiej konspiracji niepodległościowej na ziemi krakowskiej 1944–1953”. Dr hab. Marek Wierzbicki, jest profesorem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, pracownikiem Instytutu Pamięci Narodowej, wychowawcą harcerskim. Zajmuje się historią stosunków narodowościowych pod okupacją sowiecką (w tym skazaną na zapomnienie postawą Żydów pod sowiecką okupacją), historią społeczną oraz dziejami młodzieży w XX wieku. Jest autorem między innymi książki „Młodzież w PRL”. We wstępie do swojej książki autorzy opisali skautowy system wychowawczy. Rozdział pierwszy pracy został poświęcony początkom polskiego skautingu, niepodległościowej aktywizacji polskiej młodzieży przed I wojną światową, skautingowi, oraz organizacjom polskiej młodzieży (takim jak „Zarzewie”, „Sokół” i „Eleusis”). Rozdział drugi przybliża czytelnikom dzieje polskiego skauting w zaborze austriackim przed rokiem 1914, dzieje angielskiego skautingu, adaptacje wzorów brytyjskich przez polskich skautów, polski skauting dla chłopców i dziewcząt, ideowe spory w skautingu galicyjskim, obecność polskich skautów pod polską flagą wbrew woli zaborców na III Wszechbrytyjskim Zlocie Skautów. W trzecim rozdziale czytelnicy znajdą informacje o początkach polskiego skautingu w zaborach rosyjskim i pruskim, pierwszych drużynach skautowych, początkach skautingu w zaborze pruskim. Rozdział czwarty pracy poświęcony jest pracy drużyn i przekształcenia organizacyjne harcerstwa w warunkach wojennych (1914–1918), polskiemu harcerstwu na Ukrainie i w Rosji, konfliktowi drużynowych w Kongresówce z władzami skautingu, powstaniu Związku Skautek Polskich, powstaniu pierwszego Związek Harcerstwa Polskiego, pierwszemu zjazdowi harcerstwa w Lublinie. Rozdział piąty przybliża czytelnikom wiedzę o wkładzie harcerzy w walkę o granice Polski w latach 1914–1921, udziale skautów w czynie legionowym, polskiej konspiracji tworzonej przez skautów, udziale skautów w walkach przeciwko bolszewikom w Rosji i na Ukrainie, udziale skautów w rozbrajaniu Niemców w listopadzie 1918, udziale harcerzy w walkach o Lwów, Wielkopolskę i Śląsk, udziale harcerstwa w wojnie polsko-bolszewickiej 1920. Tematyka rozdziału szóstego dotyczy rozwoju harcerskiej myśli wychowawczej w służbie odrodzonej ojczyzny w latach 1918–1939, budowie struktur ZHP po wojnie, harcerskiego programu odrodzonej ojczyzny, komunistycznym próbom naśladowania harcerstwa w ramach Czerwonego Harcerstwa, ogólnonarodowym zlotom harcerzy, dorobkowi harcerek z ZHP, połączeniu tradycji i nowoczesności w wychowaniu harcerzy, ekspansji harcerstwa w nowych środowiskach, pedagogice w Zuchach, działalności starszego harcerstwa, działalności harcerstwa polskiego poza granicami Rzeczypospolitej, kwestii skautingu mniejszości narodowych w II Rzeczypospolitej, ewolucji podstaw ideowych ZHP po zamachu majowym, konfliktach między narodowcami a sanacją w ZHP w latach trzydziestych, działaniom ZHP przed wybuchem wojny. Rozdział siódmy poświęcony jest tematyce działalności harcerstwa w czasie II wojny światowej, udziałowi harcerzy w kampanii wrześniowej, działalności konspiracyjnej ZHP, roli harcerek w konspiracji, konspiracyjnej działalności Harcerstwa Polskiego (Hufców Polskich) związanych z ruchem narodowym, innym konspiracyjnym organizacjom harcerskim, działalności szarych szeregów, udziałowi harcerzy w powstaniu warszawskim, działalności ZHP na uchodźstwie. Rozdział osmy poświęcony jest powojennej odbudowie harcerstwa, zniewoleniu harcerstwa przez komunistów, powojennemu odrodzeniu ZHP, ideałom i działalności odrodzonego ZHP w pierwszych latach po wojnie, likwidacji ZHP w latach 1948–1951, działaniom Organizacji Harcerskiej ZMP w latach 1951–1955, działalności konspiracyjnych patriotycznych organizacji harcerskich w latach 1948–1955, działalności ZHP w Niemczech, Austrii i innych krajach. Rozdział dziewiąty przybliża ponurą historie ZHP w Polsce Ludowej, losy Organizacji Harcerskiej Polski Ludowej (kiedy to Jacek Kuroń zajmował się sowietyzacją polskich dzieci i młodzieży), krótkotrwałego odrodzenia harcerstwa w latach1956–1958, roli jaką PZPR wyznaczyła ZHP w systemie politycznym PRL w latach 1959–1973, losom ZHP po zjednoczeniu ruchu młodzieżowego w latach 1973–1980, odejściu ZHP od ideałów harcerskich, nurcie niepodległościowym w harcerstwie i renesansowi idei harcerskich. Rozdział dziesiąty przybliża czytelnikom odrodzenie harcerstwa w latach osiemdziesiątych, związki harcerstwa z Solidarnością, radykalizację niepodległościowych nurtów harcerstwa, dzieje harcerstwa w czasie stanu wojennego, duszpasterstwo harcerek i harcerzy, wsparcie harcerstwa dla pielgrzymek Jan Pawła II w Polsce, niezależne organizacje harcerskie, relacje ZHP z poza granicami PRL z organizacjami harcerskimi w kraju a także dzieje harcerstwa w czasie transformacji ustrojowej. Ostatni rozdział monografii opisuje dzieje harcerstwa w odrodzonej Rzeczypospolitej, kolejne zjazdy i zloty, integrację środowisk harcerskich, wsparcie harcerzy z polskich dla polskich harcerzy na Kresach, rozwój relacji polskiego harcerstwa z organizacjami skautów na świecie. W Aneksie do publikacji czytelnicy znajdą prawo harcerskie, przyrzeczenie harcerskie, informacje o władzach harcerskich, stopniach harcerskich i instruktorskich. Publikację ilustruje wiele zdjęć archiwalnych. Losy harcerzy i harcerek ukazane są na tle losów Polski w XX wieku.