„Bunt mas". Klasyczna publikacja ukazująca WADY liberalnej demokracji

Nakładem wydawnictwa Replika opublikowana została klasyczna praca z nauk społecznych „Bunt mas" autorstwa José Ortegi y Gasseta. Jak można przeczytać w Wikipedii, ta opublikowana w 1929 roku pozycja „opisuje i analizuje sytuację społeczną w Europie na początku XX wieku, kiedy to do pełnej władzy doszły szerokie masy ludzkie, co świadczy, wg autora, o poważnym kryzysie społeczno-kulturalnym. Autor wprowadza pojęcie «masy», które można odnosić do całego społeczeństwa, nie tylko do konkretnych klas społecznych".

Zdaniem Ortegi y Gasseta „masę stanowią ci wszyscy, którzy nie przypisują sobie jakichś szczególnych wartości – w dobrym tego słowa znaczeniu czy w złym – lecz czują się «tacy sami jak wszyscy» i wcale nad tym nie boleją, przeciwnie, znajdują [w tym] zadowolenie".

Hiszpański socjolog, według Wikipedii, przeciwstawia masie „mniejszość, złożoną z ludzi nieprzeciętnych, rozwijających się, gotowych do poświęceń na rzecz społeczeństwa, twórczych lub bohaterskich altruistów". – Tytułowe zbuntowane masy to ludzie, którzy korzystają z zastanego, nie stworzonego przez siebie systemu demokratycznego i nie zauważają, że nie jest on dany raz na zawsze, lecz wymaga pielęgnowania i rozwijania. Głównym problemem, zarysowanym przez autora, jest utrata funkcji kierowniczej we współczesnym społeczeństwie przez tę szczególnie predestynowaną do kierowania mniejszość. Jako przyczynę upatruje wprowadzenie demokracji liberalnej, choć, paradoksalnie, ustrój ten owa mniejszość sama wymyśliła i wprowadziła w życie. Mimo iż, zdaniem filozofa, jest to najlepszy system polityczny w dziejach ludzkości, ma tę wadę, że dopuszcza do gremiów decyzyjnych ludzi, którzy nie tylko są przeciętni, ale mając świadomość tego ''mają czelność domagać się prawa do bycia przeciętnymi i banalnymi i do narzucania tych cech wszystkim innym'' –  czytamy.

Według Wikipedii hiszpański socjolog uważał, że „głównym czynnikiem przyczyniającym się do dominacji «człowieka masowego» jest, wg filozofa, postęp techniczny i cywilizacyjny, dzięki którym ludzie odnieśli wrażenie, że osiągnięty dobrobyt jest naturalny". – „Człowiek-masa zna lepiej technikę niż ludzie dawniej i brakuje mu czasu, by zająć się rozwojem własnej wrażliwości". Nowy człowiek ceni rzeczy, nie pracę, która do zdobycia tych rzeczy prowadzi, nie czuje też wdzięczności dla przeszłych pokoleń za ich dokonania. „Masy nie liczą się z niczym poza sobą, dlatego nie interesują się wartościami kultury ani nie chcą im służyć". Bunt mas potęgowany jest również przez niewłaściwie, egoistycznie postrzegane prawa człowieka, którym nie towarzyszy przyjęcie innych praw i obowiązków. Autor za największe zagrożenie współczesności uważa fakt, że masy owych przeciętnych wyborców przestały słuchać intelektualnych i moralnych autorytetów. Ortega y Gasset krytykuje także takie ustroje, jak bolszewizm i faszyzm, określając je jako ideologię z gruntu ''masowe'' – czytamy.

Z Wikipedii można się dowiedzieć, że autor „Buntu mas" José Ortega y Gasset urodził się 9 maja 1883 w Madrycie, gdzie zmarł 18 października 1955. Ukończył studia filozoficzne i prawnicze. Studiował w Hiszpanii i Niemczech. W Hiszpanii był wykładowcą na uniwersytecie w Madrycie. Był przeciwnikiem frankizmu, „po wojnie domowej wyjechał na emigrację. Przebywał w Holandii, Argentynie, Francji, i Portugalii", ale po II wojnie światowej powrócił do Hiszpanii generała Franco.

W recenzji „Buntu mas" opublikowanej na portalu „artpapier" Jan Zając stwierdził, że praca José Ortegi y Gasseta jest „wręcz kanoniczna, ważna zarówno dla myśli filozoficznej, jak i socjologicznej, mimo że od jej premiery minęło 87 lat".

Zdaniem Jana Zająca „choć myśl Ortegi y Gasseta nie jest arystokratyczna (autor często wyraża się krytycznie na temat dziedzicznej arystokracji), okazuje się silnie elitarystyczna i paternalistyczna oraz, co niezwykle istotne, europocentryczna". –Filozof przedstawia troskę o losy Europy jako główny motyw swoich rozważań, podejmując próbę przemyślenia kryzysu, w którym się ona znajduje, i sformułowania propozycji jego rozwiązań. Ostro krytykuje bolszewizm i faszyzm, jako ideologię niedojrzałe, niebezpieczne i z gruntu „masowe". Stwierdza jednocześnie, że Europa potrzebuje wielkiej idei, która, porwawszy Europejczyków (tj. europejską opinię publiczną), na nowo da im poczucie siły, sprawczości i kontroli, którego w ponad dekadę po Wielkiej Wojnie są oni pozbawieni, co skutkuje pojawiającą się co i rusz diagnozą popadania w dekadencję całego kontynentu, rozumianego tu jako pewien spójny system kulturowo-polityczny. Ideą tą jest dla Ortegi y Gasseta zjednoczona Europa. Filozof przedstawia ją nie tylko jako wielkie przedsięwzięcie kulturowe, polityczne i ekonomiczne, za którego realizację powinna zabrać się ponadprzeciętna mniejszość, ale też jako naturalną konsekwencję rozwoju europejskich państw narodowych, które stają się za małe i zbyt ograniczające dla wielkich możliwości współczesnego człowieka. Należy podkreślić, że Ortega y Gasset nie postuluje rezygnacji z idei państwa narodowego, lecz raczej jej poszerzenie, tak by wszyscy mieszkańcy kontynentu identyfikowali się przede wszystkim jako Europejczycy. Jest to szczególnie istotne nie tylko dla Starego Kontynentu, ale i dla całego świata, albowiem zadaniem Europy, jako źródła demokratycznych i liberalnych wartości, jest pełnienie na świecie przewodniej funkcji – czytamy.

Jan Bodakowski