Bo Wschód polskimi cmentarzami się mierzy...

Dzień Zaduszny jest czasem zadumy nad tymi, którzy odeszli. Przebywając na grobach najbliższych powinniśmy pamiętać o tych synach i córkach narodu polskiego, którzy odeszli, a ich groby znajdują się poza granicami Polski, rozsiane po całym świecie od Syberii po Brazylię i Australię.

Najwięcej synów i córek naszego narodu pozostało na zawsze na Wschodzie. O tych, którzy leżą na lwowskim Cmentarzu Łyczakowskim i wileńskiej Rossie. Na Łyczakowie spoczywa wielu wybitnych przedstawicieli polskiej literatury, świata nauki, sztuki, polityki, uczestników powstań narodowych, walk o niepodległość Polski. W tym Seweryn Goszczyński, Maria Konopnicka, Gabriela Zapolska, Karol Szajnocha, Wacław Zaleski, Stanisław Szczepanowski, Franciszek Stefczyk, Bolesław Wysłouch, Władysław Bełza, Artur Grottger.

Szokować może fakt, że na cmentarzu objętym ochroną prawną i mającym status muzeum, często niszczy się istniejące mogiły, grzebiąc mieszkańców Lwowa. Autonomiczną częścią cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie jest Cmentarz Obrońców Lwowa. Zajmuje odrębne miejsce na stokach wzgórz od strony Pohulanki. Znajdują się na nim mogiły uczestników obrony Lwowa i Małopolski Wschodniej, poległych w latach 1918-1920 lub zmarłych w latach późniejszych. Nazywany Cmentarzem Orląt, gdyż spośród pochowanych tam prawie 3000 żołnierzy, większość to młodzi chłopcy, Orlęta lwowskie. W walkach o Lwów od 1 do 22 listopada 1918 roku zginęło 439 Polaków, w tym 12 kobiet.

Z ówczesnych Obrońców Lwowa jeden miał zaledwie 9 lat, a siedmiu po 10. Po roku 1989 roku, po wielu perypetiach, władze Lwowa wyraziły zgodę na odbudowę Cmentarza Orląt. Jednak wznosi się nad nim monumentalna figura Michała Anioła – patrona strzelców siczowych, z którymi lwowskie Orlęta walczyły. Cmentarz na Rossie, w Wilnie, założony został w 1801 r. a został zamknięty w 1967. To jedna z czterech polskich nekropolii narodowych i jeden z najpiękniejszych polskich cmentarzy. W skład zespołu cmentarnego wchodzą: Stara Rossa, Nowa Rossa, mauzoleum Matka i Serce Syna. Znajduje się tam grób Marii z Billewiczów Piłsudskiej, miejsce pochówku urny z sercem Józefa Piłsudskiego. Spoczywają tam także ojciec Juliusza Słowackiego Euzebiusz Słowacki,, lekarz August Bécu, czy pisarz Władysław Syrokomla. I polscy żołnierze polegli w walkach 1919-1920, 1939 i 1944 roku. Pamiętajmy o cmentarzach katyńskich, gdzie pochowano więźniów obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. Pochowani są oni na cmentarzach w Miednoje, Charkowie, Katyniu i koło Tweru.

W 2012 roku otwarto kolejny taki cmentarz, tym razem w Bykowni pod Kijowem. I wszystkich nekropoliach rozsianych wzdłuż szlaku armii Andersa. Od Buzułuku po Bolonię. Na szlaku Armii Andersa są pozostało blisko trzydzieści cmentarzy i tysiące mogił. W 2001 roku zorganizowano w Uzbekistanie jedenaście cmentarzy polskich z około 2500 zmarłych, w tym największy pod Taszkientem, a w Kazachstanie dwa cmentarze. Jesienią 2001 roku w centrum Taszkentu stanął pomnik ku czci wszystkich Polaków - żołnierzy armii gen. Andersa i osób cywilnych, zmarłych i pochowanych na terytorium Uzbekistanu.

W Guzar w Uzbekistanie otwarto w 2007 roku polski cmentarz wojskowy, gdzie spoczywają prochy ponad 700 polskich obywateli. Na terytorium Iranu pochowanych zostało 2806 osób, w tym 650 wojskowych. Groby zlokalizowane są na dwóch cmentarzach polskich oraz jako polskie kwatery na innych cmentarzach, głównie ormiańskich. Są to cmentarze: Dulab w Teheranie, w Maszhadzie, Isfahanie, Bandar Anzal i Awhazie. W Iraku polskie groby znajdują się na cmentarzach w Bagdadzie, Basrze, Mosulu, Kirkuku, Altun Kabr, Quizit Ribat, Habbanya i Abu Ghar.

W Izraelu są cztery polskie cmentarze: w Jerozolimie, w Jaffie, koło Hajfy i w Ramli gdzie na brytyjskim cmentarzu wojennym spoczywa 272 Polaków.

Szczególne znaczenie ma cmentarz w Bejrucie, gdzie między innymi została pochowana Hanka Ordonówna. Późniejsza droga żołnierzy II Korpusu to cztery cmentarze we Włoszech: pod Monte Cassino, Casamassimo, w Loretto i San Lazzaro di Savena w Bolonii. Leży tam łącznie blisko 4000 polskich żołnierzy. Niewiele polskich cmentarzy przetrwało na Wołyniu, gdzie UPA dokonało mordu polskiej ludności. Pomnik rodzin ponarskich, ku pamięci pomordowanych przez Niemców i Litwinów w Ponarach, stoi na cmentarzu w Berżnikach na Podlasiu. Inne nekropolie ocalały. Tak jak założony w XVII wieku Cmentarz Kalwaryjski w Mińsku na Białorusi. Nekropolia nazywana jest „cmentarzem polskiej szlachty" - pochowani są tam powstańcy, arystokraci, naukowcy i poeci.

Istnieją dalej polski cmentarz wojenny z grobami żołnierzy polskich, którzy polegli w latach 1918-1920 w Krzywiczach na Białorusi, czy polski cmentarz w znanym z powieści Sergiusza Piaseckiego Rakowie na Białorusi. Na Syberii zachowały się cmentarze polskie z przełomu XIX-XX ww. we wsiach syberyjskich w Wierszynie (obwód irkucki), Wilence, Kanoku i Aleksandrówce (kraj krasnojarski), Białymstoku (obwód tomski), Despotzenowce, Botwino i Hryniewiczach (obwód omski). Pozostały również polskie cmentarze przy nieistniejących obecnie wsiach, jak np. cmentarz wsi Mińsk-Dworiańskoje (obwód omski), Połozowo (obwód tomski) i Polskiego Wysieńka (Kraj krasnojarski).

Polskie bezimienne mogiły rozsiane są na Syberii, w Kazachstanie, Uzbekistanie, czy nawet mandżurskim Harbinie, gdzie polski cmentarz został zniszczony w czasie rewolucji kulturalnej. Święto Wszystkich Świętych to dzień, w którym powinniśmy zadumać się także nad tymi, którzy pozostali Polsce wierni do końca, a ich kości pochowane są o tysiące kilometrów od Ojczyzny.

Tekst i fot. Michał Miłosz

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.