Nakładem IPN ukazała się praca Mirosława Szumiło „Roman Zambrowski 1909-1977. Studium z dziejów elity komunistycznej w Polsce”. Autor publikacji na przykładzie jednego z komunistycznych tyranów ukazał losy polskojęzycznych komunistów, często żydowskiego pochodzenia.

W swojej pracy Mirosława Szumiło opisał początki drogi życiowej Zambrowskiego, jego dzieciństwo i środowisko rodzinne, tożsamość narodową przyszłego zbrodniarza, jego drogę do komunizmu, lata spędzone w polskim więzieniu przed II wojną światową, karierę w ruchu komunistycznym, losy podczas II wś, karierę w powojennej „Polsce”, niszczenie polskiej gospodarki, losy po 1956 i w 1968 roku.

Roman Zambrowski urodził się jako Rachmil w 1909 roku w rodzinie żydowskiej Beniamina Zambrowskiego i Chaji z domu Krajkieman - nazwisko Zabrowski zostało nadane rodzinie rabinackiej z Zambrowa w czasie zaborów w związku z zarządzeniem zmuszającym Żydów do posiadania nazwisk (wcześniej ich nie mieli), imię Roman używał od dziecka. Jako 15-latek zaangażował się w działalność komunistyczną - w 1924 przystąpił do KZMP, z czasem był członkiem KC tej organizacji i przechodził szkolenia ideologiczne w Moskwie. Od 1928 działał KPP. W 1939 rozpoczął aktywną kolaboracje z sowieckim okupantem. Od 1943 roku pełnił funkcję w armii Berlinga, w której zrobił błyskawiczną karierę. Zambrowski jako lojalny od lat Moskwie komunista wraz ze swoimi towarzyszami zyskał władzę dzięki Armii Czerwonej. W latach powojennych był we władzach komunistycznych odpowiedzialny za zniszczenie polskiej gospodarki, zagładę polskiego handlu i rzemiosła, oraz rolnictwa. Był we władzach PPR, PZPR i PRL - jako jeden z niewielu przetrwał kilkukrotne we władzach w czasie zmian ekip rządzących. Odpowiadał za sfałszowane referendum i wybory. Usunięty z partii i z władz dopiero w 1968 roku. Zmarł w 1977 roku.

We wszelkich deklaracjach w ramach ruchu komunistycznego deklarował się jako Żyd, również przełożeni postrzegali go jako Żyda. Wybory ideowe Zambrowskiego były podobne do wyborów ideowych innych młodych Żydów. W aktywie centralnym KPP w 1936 roku Żydzi stanowili 54 proc., Wśród sekretarzy komitetów okręgowych było 28 żydów i 23 Polaków - w sytuacji gdy w populacji Polski Żydzi stanowili poniżej 14 proc.

Żydzi bardzo pozytywnie oceniali ZSRR za zapewnienie rozwoju edukacji i kultury żydowskiej, jak i liczną obecność Żydów we władzach sowieckich.

Jan Bodakowski

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.