Sonderaktion Lublin, akcja wymierzona w polską elitę intelektualną mieszkającą w regionie lubelskim, miała na celu eliminację polskiej inteligencji i była pierwszym krokiem do germanizacji tego regionu Polski. W jej trakcie aresztowano około 2 tys. polskich intelektualistów, urzędników oraz duchownych.

Niemcy zajęli Lublin 17 września 1939 r. Pierwsze tygodnie okupacji minęły stosunkowo spokojnie. Zezwolono na otwarcie szkół średnich i powszechnych oraz rozpoczęcie roku akademickiego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

Wraz z objęciem przez nazistowskiego zbrodniarza Odilo Globocnika funkcji dowódcy SS i Policji w dystrykcie lubelskim na początku listopada 1939 r. rozpoczęły przygotowania do zakrojonej na szeroką skalę akcji represyjnej, wymierzonej w elitę intelektualną Lublina.

W dniu 9 listopada, uznawanym przez historyków za moment rozpoczęcia Sonderaktion Lublin, Niemcy aresztowali w mieście kilkuset przedstawicieli inteligencji – prawników, inżynierów, duchownych, a także profesorów oraz nauczycieli szkół średnich i powszechnych.

Wśród zatrzymanych tego dnia znalazł się m.in. rektor KUL, ks. Antoni Szymański, wobec którego zastosowano areszt domowy, a także prezes Sądu Okręgowego Stanisław Bryła oraz prezes Sądu Apelacyjnego, Bolesław Sekutowicz. Obaj prezesi zostali rozstrzelani w noc wigilijną 23 grudnia 1939 r.

11 listopada Niemcy aresztowali 14 wykładowców KUL, a kilka dni później kilkudziesięciu jego studentów. Wkrótce uczelnię zamknięto, a jej gmach Niemcy wykorzystywali odtąd jako koszary, a później szpital wojskowy.

17 listopada gestapo wtargnęło do gmachu Kurii Biskupiej i aresztowano ordynariusza diecezji lubelskiej bpa Mariana Fulmana, sufragana lubelskiego bpa Władysława Gorala oraz 11 innych duchownych. Biskup Goral został zamordowany w Sachsenhausen na początku 1945 r.

Szacuje się, że w listopadzie aresztowano kilkaset osób. Ze względu na fakt, iż aresztowania były kontynuowane w kolejnych miesiącach oraz objęły pozostałe miasta dystryktu lubelskiego, w niektórych źródłach łączna liczba Polaków aresztowanych w ramach Sonderaktion Lublin oceniana jest na ok. 2000.

Zatrzymanych osadzono w celach więzienia na Zamku Lubelskim. Między grudniem 1939 r. a czerwcem 1940 r. większość zatrzymanych została zwolniona do domów. Kilkuset Polaków zostało rozstrzelanych w egzekucjach, kilkudziesięciu trafiło do obozów koncentracyjnych.

Sonderaktion Lublin stanowiła jedynie pierwszy etap wyniszczania polskiej inteligencji na terenach przedwojennego województwa lubelskiego. Eksterminacja polskich obywateli była kontynuowana w ramach rozpoczętej wiosną 1940 r. Akcji AB (Nadzwyczajna Akcja Pacyfikacyjna).

opr. Paweł Brojek
Źródło: Zygmunt Mańkowski (red.): Sonderaktion Lublin. Listopad 1939. Lublin: Zakład Historii Najnowszej UMCS&OKBZpNP-IPN w Lublinie & Klub byłych Więźniów Politycznych Zamku Lubelskiego i „Pod Zegarem” w Lublinie, 1989


© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.