Stanisław Grabski to jeden z głównych ideologów narodowej demokracji. Choć zaczynał jako socjalista, szybko stał się jedną z czołowych postaci obozu narodowego. Dziś przypada jego 65. rocznica śmierci.

Urodził się 5 kwietnia 1871 r. w Borowie nad Bzurą. Pochodził z rodziny ziemiańskiej, miał brata Władysława – wybitnego polityka, dwukrotnego premiera. Od 1910 r. do wybuchu II wojny światowej był profesorem ekonomii na kilku uczelniach wyższych, m.in. na Uniwersytetach Lwowskim oraz Jagiellońskim.

W młodości organizował kółka socjalistyczne, jako student Wydziału Przyrodniczego Uniwersytetu Warszawskiego w 1890 r. wstąpił do Związku Robotników Polskich. We wrześniu 1891 r. wyjechał do Berlina, gdzie został redaktorem tamtejszej Gazety Robotniczej. W 1892 r. współtworzył Polską Partię Socjalistyczną, którą opuścił w 1902 r., by związać się z obozem narodowym.

Od 1905 r. działał w Lidze Narodowej, dwa lata później został wiceprezesem Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego w Galicji. Podczas I wojny światowej wchodził w skład paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego. W 1921 r. brał udział w polsko-rosyjskich rokowaniach zakończonych podpisaniem traktatu ryskiego.

W latach 1919-1927 zasiadał w Sejmie z listy Związku Ludowo-Narodowego. W tym czasie dwukrotnie pełnił funkcję ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Był autorem tzw. ustawy Grabskiego, która regulowała kwestię szkolnictwa dla mniejszości narodowych, m.in. przez wprowadzenie szkół dwujęzycznych.

Po przewrocie majowym 1926 r., zniechęcony narastającym w ruchu narodowym radykalizmem, wycofał się z życia politycznego na rzecz pracy naukowej i publicystycznej.

W czasie II wojny światowej, po zajęciu Lwowa przez wojska sowieckie, został aresztowany przez NKWD i do 1941 r. przebywał w obozie na terenie Związku Radzieckiego. Po uwolnieniu wyjechał do Londynu, gdzie w latach 1942–1944 był przewodniczącym Rady Narodowej będącej organem konsultacyjnym i opiniodawczym prezydenta i rządu RP na uchodźstwie.

W 1945 r. wrócił do Polski i objął stanowisko zastępcy prezesa Krajowej Rady Narodowej. Funkcję tę sprawował do momentu jej rozwiązania w styczniu 1947 r. Następnie objął jedną z katedr na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego.

Zmarł 6 maja 1949 r. w Sulejówku, został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Stanisław Grabski jest autorem wielu wybitnych prac z zakresu ekonomii i gospodarki, w tym monumentalnej „Ekonomii społecznej”, podzielonej na dziesięć tomów, które ukazywały się w latach 1927-33.

Jego dorobek stanowi ok. 50 książek i kilkaset artykułów. W okresie międzywojennym jego dokonania doceniali przede wszystkim politycy i ekonomiści związani z endecją.

Stosunek szerszych kręgów politycznych do jego postulatów zmienił się po wybuchu II wojny światowej. Grabski został wówczas jednym z najbliższych doradców gen. Władysława Sikorskiego oraz jego następcy na stanowisku premiera emigracyjnego rządu, Stanisława Mikołajczyka.

Paweł Brojek


© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. Możesz udostępniać tekst w serwisach społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.